DISGRAFIJA
Pisanje predstavlja komunikaciju između autora i onoga kome je ono upućeno. To je kompleksan proces koji obuhvata mnogo pojedinačnih aspekata koji uključuju psihološke, neurološke, emocionalne, fiziološke i druge procese.
Za ovladavanje književnim jezikom neophodno je znati i primenjivati jezičke norme. Pismo napisano sa puno grešaka je nečitljivo. Učenici uporedo sa savladavanjem elemenata gramatike usvajaju i pravopisne norme u obimu predviđenom nastavnim programom. Teškoće pri pisanju koje se manifestuju nepravilnim rukopisom tj. poremećajem lineacije i grafomotornog čina dijagnostikuju se kao disgrafije i ne treba ih mešati sa disortografijom.
Disortografični rukopis ima iste oblike grešaka kao i disleksično čitanje. Disortografija podrazumeva otežano savladavanje pravilnog gramatičkog, sintaksičkog i uopšte jezički ispravnog pisma i pisanog teksta. Disgrafija je problem praksije, a disortografija problem gnozije.
Razvojna disgrafija spada u oblast nedograđenih preksičkih aktivnosti. Disgrafije su klasifikovane u 4 osnovne grupe: vizuelne, auditivne, jezičke i grafomotorne.
Vizuelne disgrafije nastaju usled izmenjene vizuelne percepcije i diskriminacije, poremećaja vizuelne memorije, prostorne orijentacije i suženog opsega vizuelne percepcije. Najčešći simptomi su nedovoljno uočavanje razlika između slova sličnih po obliku, zbog čega dolazi do njihove zamene. Poremećaje prostorne orijenatacije naročito srećemo kod dece kod koje nije uspostavljena dominacija jedne polovine tela.
Auditivne disgrafije nastaju usled nerazvijenog fonemskog sluha kada i pored normalnog fiziološkog prijema zvuka ne postoji auditivno diferenciranje fonema. Sposobnost auditivnog uočavanja razlika između akustički sličnih glasova uslov je za izgradnju jasne auditivne predstave tih glasova, pa ne raspolaže ni odgovarajućom auditivnom memorijom za njih. Auditivne disgrafije dolaze do izražaja u diktatu i u svim oblicima samostalnog pisanja.
Jezičke disgrafije u osnovi imaju patološki jezički razvoj i patološki nerazvijen govor. Sreću se obično kod učenika koji imaju razvojnu disfaziju. To su deca sa oskudnim rečnikom i izrazitim agramatizmom, čije poreklo nije dijalekatske prirode. U sličnu kategoriju spadaju i predškolska deca s proširenim artikulacionim smetanjama.
Grafomotorne disgrafije proističu iz nerazvijenih i nekoordiniranih grafomotornih pokreta ruke, koji dovode u pitanje sam rukopis kao takav, a ne njegovu sadržajnu i pravopisnu (ortografsku) stranu.
SIMPTOMI (ili kako prepoznati) DISGRAFIJE
Poremećaji vizuelne percepcije:
- loša vizuelna memorija
- pogrešno oblikovanje slova
- teškoće u zapamćivanju slova
- loša vizuelna diskriminacija
- nedovoljno uočavanje razlika između slova sličnih po obliku
- loša prostorna orijentacija
- izokretanje slova na suprotnu stranu, izokretanje gore-dole, pisanje s desna na levo.
Poremećaji auditivne percepcije
- loše auditivno pamćenje, nalazi se u osnovi disgrafija
- loša auditivna diskriminacija
- zamenjivanje slova sličnih po mestu artikulacije i po zvučnosti
- loša auditivna analiza i sinteza reči
- loša auditivna analiza reči u rečenici.
Poremećaji govorno-jezičke razvijenosti
- oskudan rečnik, agramatična rečenica, nepoštovanje pravopisnih pravila
- neizdiferencirana i/ili ukrštena lateralizovanost gornjih ekstremiteta i čula.
Poremećaji grafomotorike:
a) Disgrafičan rukopis je neuredan, loše postavljen u prostoru stranice na kojoj je izveden, bez jasno izvedenih margina. Tekst je često neuredan, redovi su ulomljeni, talasasti ili silaze koso, ne prateći očekivan horizontalni pravac. Reči su između sebe stisnute ili je prostor između njih neujednačen, čas je širi , čas je uži.
b) Druga grupa obeležja disgrafičnog rukopisa odnosi se na loše oblikovanje slova. Često se ispravljaju slova docrtavanjem delova, "retuširanjem''. Slova se ne nadovezuju nego se često nadodaju, sudaraju ili jedna iskaču iznad drugih. Neka su slova ''atrofična''.
v) Treću grupu obeležja disgrafičnosti čini nepoštovanje proporcija delova slova i oblikovanje slova u odnosu na tri zone u okviru kojih se rukopis postavlja. Ovlaš vođena lineacija je nekada ujednačena, pa je ceo rukopis tako postavljen da slova deluju nesigurno, tanka su, a nekada su u celini pisana krutom tvrdom lineacijom koja para podlogu.
Smatra se da ovaj poremećaj proizilazi iz nekog oblika biološke disfunkcije i u vezi je sa biološkim sazrevanjem. Sposobnost pisanja započinje kao lingvistički proces, a završava kao perceptualno-motorni. U razvojnoj hijerarhiji govora i jezika pisanje se razvija poslednje i može se naučiti jedino ako su sve prethodne funkcije i sposobnosti uspešno razvijene. Svaki zastoj u razvoju govora i jezika dovodi do teškoća u savladavanju veštine pisanja.
